Berdasarkan petikan BBC.Com, kolam berlampu biru yang dalam, sangat jernih dan menakjubkan, kira-kira 40m atau 130 kaki di bawah kawasan luar bandar Sweden, terdapat sisa nuklear peringkat tinggi yang bernilai berdekad lamanya.
Ia adalah pemandangan yang indah dan jugak agak mengganggu. Perkumpulan barisan bekas logam panjang, diisi dengan bahan api nuklear terpakai dari reaktor negara, terletak di bawah permukaan berhampiran Oskarshamn, di pantai Baltik Sweden. Ianya boleh dikatakan selamat sepenuhnya.
Digelar sebagai alat yang begitu merbahaya kerana bahan ini sangat radioaktif namun dikatakan berada dalam keadaan yang selamat kerana ia terletak di bawah 8m air, penghalang yang sangat berkesan terhadap sinaran. Sisa boleh disimpan seperti ini selama beberapa dekad. Malah, ianya memang perlu dilakukan.
Radioaktiviti yang tinggi boleh menghasilkan banyak haba, dan bahan jenis ini perlu disejukkan untuk tempoh yang lama sebelum ia boleh dikeluarkan untuk penyimpanan.
Persoalan tentang apa yang perlu dilakukan selepas itu, bagaimanapun, adalah salah satu isu yang banyak dipersoalkan oleh kerajaan, termasuk UK, yang dimana telah bergelut dengannya selama bertahun-tahun.
Masalahnya disini adalan bukan kuantiti.
Walaupun selepas kira-kira 60 tahun program komersial dan ketenteraan, simpanan sisa peringkat tinggi yang paling berbahaya di UK berjumlah beberapa ribu tan, walaupun terdapat juga beberapa ratus ribu tan sisa peringkat pertengahan yang perlu ditangani juga.
Isu sebenar adalah masa.
“Pemasangan bahan api terpakai adalah sangat radioaktif, dan radioaktiviti itu mengambil masa yang lama untuk mereput,” jelas Prof Neil Hyatt, ketua penasihat saintifik kepada Perkhidmatan Sisa Nuklear UK.
“Selepas kira-kira 1,000 tahun, kira-kira 10% daripada radioaktiviti asal ditinggalkan, dan itu perlahan-lahan akan mereput lebih kurang 100,000 tahun atau lebih.”
Ini mewujudkan kesukaran yang unik.
“Kami tidak boleh bergantung pada kawalan institusi untuk skala masa yang lebih lama daripada beberapa abad,” kata Prof Hyatt.
“Empayar Rom bertahan kira-kira 500 tahun. Zaman ais terakhir berakhir kira-kira 10,000 tahun lalu.
“Jadi permukaan Bumi dan tamadun manusia berubah lebih cepat daripada kadar radioaktiviti dalam bahan api nuklear yang dibelanjakan ini boleh mereput.”
Sweden telah pun mencapai kesimpulannya sendiri. Ia merancang untuk menanam sisanya di dalam batu jauh di bawah tanah dan meninggalkannya di sana untuk selamanya.
Ini adalah satu proses yang dikenali sebagai pelupusan geologi, dan saintis negara itu telah menghabiskan beberapa dekad untuk mengkaji cara yang berbeza yang boleh dijalankan.
Kebanyakan penyelidikan telah dijalankan di Makmal Aspo Hard Rock, sebuah kemudahan yang dibina berhampiran Oskarshamn di selatan negara itu.
Beratus-ratus meter di bawah permukaan, rangkaian gua besar buatan manusia telah digerudi ke dalam batu.
Ia digunakan untuk eksperimen, melihat bagaimana bahan buangan boleh dibungkus dan dibenamkan, dan bagaimana bahan yang digunakan mungkin merosot dari semasa ke semasa.
Batuan dasar di sini retak dan mengalir dengan air masin , air garam purba yang telah yang mengalir dari Laut Baltik jauh di atas selama beribu-ribu tahun.
Persekitaran lembap sedemikian tidak sesuai untuk kemudahan pelupusan sebenar. Tetapi menurut Ylva Stenqvist, pengarah projek di pengendali nuklear negara SKB, ia sesuai untuk ujian.
“Tapak ini dipilih kerana ia agak basah,” jelasnya.
“Kerana jika kita mencuba eksperimen di kawasan yang benar-benar kering, kita perlu menunggu lama untuk apa-apa jenis keputusan.
“Jadi kami secara sedar memilih tempat ini untuk mempercepatkan beberapa eksperimen, untuk benar-benar menekankan bahan dan kaedah kami dan melihat bagaimana mereka berdiri dalam persekitaran yang agak agresif ini.”
Awal tahun ini kerajaan Sweden meluluskan rancangan untuk kemudahan pelupusan geologi sebenar (GDF), yang akan dibina di Forsmark, kira-kira 150km di utara Stockholm.
Projek itu dijangka menelan belanja kira-kira 19 bilion kroner Sweden (£1.5 bilion; atau $1.8 bilion), dan mewujudkan 1,500 pekerjaan, walaupun pembinaan akan mengambil masa beberapa dekad. Kerja pada skim yang sama, merentasi Laut Baltik di Finland, bermula pada 2015.
Perkembangan ini sedang diperhatikan dengan teliti dari UK, yang juga berhasrat untuk membina GDF, walaupun percubaan berulang untuk mencari lokasi yang sesuai telah dihalang oleh sikap keras politik, serta penentangan hebat daripada penunjuk perasaan tempatan dan pencinta alam sekitar.
Usaha semasa untuk mencari tapak dan penduduk yang bersedia untuk menjadi tuan rumah kini mengikut pendekatan “berasaskan persetujuan”, di mana badan kerajaan Perkhidmatan Sisa Nuklear mengadakan perkongsian dengan komuniti tempatan untuk melibatkan mereka dalam proses tersebut.
Sebagai insentif, komuniti tersebut ditawarkan £1 juta dalam pelaburan untuk inisiatif tempatan apabila mereka mendaftar, dengan angka itu meningkat kepada £2.5 juta jika operasi penggerudian dalam berlaku.
Sejak proses ini bermula pada 2018, empat perkongsian sedemikian telah ditubuhkan.
Tiga berada di Cumbria. Ia termasuk bahagian pantai yang sudah menjadi rumah kepada loji nuklear Sellafield dan ramai pekerjanya. Yang keempat, dan yang terbaru, ditubuhkan di Theddlethorpe, Lincolnshire.
Scotland bukan sebahagian daripada proses ini, dan kerajaan Scotland pada masa ini tidak menyokong pelupusan geologi yang mendalam.
Malah di kawasan di mana perkongsian telah ditubuhkan, tentangan yang kuat kekal.
“Kami sangat menentang pelupusan geologi sisa nuklear yang panas dan menghasilkan haba,” kata Marianne Birkby dari kumpulan protes Cumbria Radiation Free Lakeland.
“Sisa harus kekal di mana ia boleh dipantau, di mana ia boleh dibungkus semula, dan di mana ia boleh diambil semula jika berlaku sesuatu keadaan yang teruk,” tegasnya. “Di bawah tanah tidak akan ada peluang untuk dibendung jika berlaku kebocoran.”
Tidak mungkin tapak untuk GDF UK akan diselesaikan sekurang-kurangnya 15 tahun lagi. Tetapi sesetengah pakar mempersoalkan sama ada ia patut dibina sama sekali.
Antaranya ialah Dr Paul Dorfman, felo bersekutu unit penyelidikan dasar sains di Universiti Sussex dan pengerusi Kumpulan Perunding Nuklear.
“Pelupusan geologi adalah konsep, bukan realiti, ” jelasnya. “Terdapat ketidakpastian saintifik yang ketara tentang sama ada bahan-bahan yang akan digunakan boleh bertahan daripada kemusnahan masa.”
Beliau percaya keghairahan kerajaan untuk stesen janakuasa nuklear baharu adalah sebab mengapa ia mendesak untuk membina GDF.
“Jika anda tidak dapat menyingkirkan sisa, anda tidak boleh menghasilkan lebih banyak, yang bermaksud bahawa USP nuklear bahawa ianya boleh dikatakan mesra iklim dan sebagainya dan juga bergantung sepenuhnya pada tanggapan bahawa anda boleh menyingkirkan sisa ini,” dia cakap. “Pelupusan geologi sebenarnya, malangnya, daun ara nuklear.”
